Soyut dışavurumculuk, 1940 ve 1950'li yıllarda Jackson Pollock, Mark Rothko ve Willem de Kooning gibi Amerikalı ressamlar tarafından geliştirilen yeni soyut sanat biçimlerine uygulanan bir terimdir. Genellikle, jestsel fırça darbeleri veya izlerle ve doğaçlama izlenimiyle karakterize edilir.
Soyut dışavurumculuk - Jackson Pollock'un Mavi Direkleri
Geçerli bir tanım olmasına rağmen, soyut dışavurumculuk, bu sanatçıların oluşturduğu işlerin doğru bir tanımı değildir. Aslında, hareket, teknik ve ifade kalitesi olarak farklılık gösteren birçok farklı resim stilini kapsamaktadır. Bu çeşitliliğe rağmen, soyut dışavurumcu resimler birçok genel özelliği paylaşır. Sıklıkla soyutlama dereceleri kullanır; yani, gerçekçi olmayan veya en uç noktada, görünür dünyadan alınmamış formları (nesnel olmayan) temsil ederler. Duygusal ifadenin serbest, doğaçlama ve kişisel olmasına vurgu yaparlar ve bu amaca ulaşmak için teknik ve uygulamada oldukça fazla bir özgürlük sağlamakta ve boyanın fiziksel niteliğini kullanarak ifadesel nitelikler (örneğin, duygusallık, dinamizm, şiddet, gizem, liriklik) uyandırmaya özel bir önem vermektedirler. Benzer şekilde, bu resmin sezgisel ve çalışılmamış bir şekilde uygulanmasına ve Sürrealistlerin otomatik yöntemlerine benzer bir zihinsel doğaçlama biçiminde ifadesel bir güç ortaya koymaya vurgu gösterirler. Sanatçılar genellikle, ayrılabilir ve kesilebilir öğelerden oluşan geleneksel olarak yapılandırılmış bir kompozisyonu bırakma ve bunun yerine, yapılandırılmamış bir alanda var olan tek bir alan, ağ veya başka bir birleşik ve muğlak imge ile değiştirmeye benzer bir eğilim sergilerler. Ve nihayetinde, resimler büyük tuvallere yayılır ve böylece yukarıda bahsedilen görsel etkileri hem anıtsallık hem de çekici bir güç sağlamak için oluşturur.
Soyut dışavurumcular esas olarak New York şehrinde faaliyet göstermekteydi ve "New York Okulu" olarak da biliniyordu. Bu isim, sanatın, soyut olsa da, etkisinde duygusal veya ifade edici olma amacını çağrıştırır. Sanatın bilinçaltından doğması gerektiği ve sanatçı Joan Miró’nun otomatik çalışmalarından ilham almışlardır.
Büyük Elma'da, az sayıda bağlantısı olmayan sanatçı, stil açısından çeşitli bir çalışma oluşturmuş ve sanatta yeni radikal yönler ortaya koymuşlardır. Resmi bir birliktelik olmamakla birlikte, "Soyut Dışavurumcular" veya "New York Okulu" olarak adlandırılan sanatçılar bazı ortak varsayımlara sahiptiler. Jackson Pollock, Willem de Kooning, Franz Kline, Lee Krasner, Robert Motherwell, William Baziotes, Mark Rothko, Barnett Newman, Adolph Gottlieb, Richard Pousette-Dart ve Clyfford Still gibi sanatçılar, anlamlı bir içerik arayışında cesur biçimsel ilerlemeler kaydetmişlerdir. Hem teknik hem de konu açısından kabul edilen geleneklerden koparak, sanatçılar bireysel ruh halleri yansıtacak şekilde anıtsal ölçeklerde işler yaratmış, ve bunu yaparak evrensel iç kaynaklara erişmeye çalışmışlardır. Bu sanatçılar spontaneliği ve doğaçlamayı önemsermiş ve sürece maksimum önem vermişlerdir.
Soyut dışavurumculuk - Willem de Kooning'in Soyutlaması
Soyut dışavurumcuların çalışmaları stilistik sınıflandırmalara dirense de, iki temel eğilim etrafında gruplandırılabilir: dinamik ve enerjik jest üzerine bir vurgu ile daha açık renk alanlar üzerinde düşünsel ve zihinsel bir yaklaşım arasında bir karşıtlık. Her durumda, imgeler esasen soyuttu.
İlk soyut dışavurumcuların dikkat çekici iki öncüsü vardı: sıvı boyama uygulaması, narin ve serbest lineer biçimler kullanan Arshile Gorky ve dinamik ve yoğun dokulu fırça darbeleri kullanan Hans Hofmann. Destekli soyutlamalara sahip olan bu sanatçılar, Avrupa'nın Nazi işgali altındaki bölgelerinden kaçan önemli avantgarde Avrupa sanatçılarının çok sayıda gelişini 1930'ların sonlarına ve 1940'ların başlarına kadar etkilediler. Bu tür sanatçılar, New York'taki yerel ressamlara büyük bir ilham kaynağı olmuş ve onlara Avrupa resminin öncü yeniliklerini daha samimi bir şekilde görme fırsatı sunmuşlardır. Genel olarak, soyut dışavurumculuk hareketinin Jackson Pollock ve Willem de Kooning'in 1940'ların sonları ile 1950'lerin başlarında yaptıkları resimlerle başladığı kabul edilmektedir.
Soyut dışavurumculuk - Arshile Gorky'nin Bir Yılı
Soyut dışavurumculuk - Hans Hofmann'ın Yıldızlara Giden Yolu
Soyut Dışavurumculuk Türleri
Soyut dışavurumculuk hareketinin çeşitliliğine rağmen, üç genel yaklaşım ayırt edilebilir. Birincisi, "hareketli resim" ile karakterize edilmiştir; burada resmin, fırça darbeleri ve nokta vuruşları ile gevşek, hızlı, dinamik veya sert bir şekilde işlenmesi sağlanırken, tesadüfle kısmen belirlenen teknikler (örneğin, boyanın tuvale damlatılıp dökülmesi gibi) de kullanılmaktadır. Jason Pollock, boyaları doğrudan hammaddeler üzerinde dökerek karmaşık ve dolambaçlı boya yığınları oluşturarak hareketli resmi icat etmiştir. De Kooning, yoğun ve ifade dolu fırça darbeleri kullanarak, renk ve doku bakımından zengin imgeler yaratmıştır. Kline, beyaz bir tuval üzerinde kalın ve güçlü siyah hatlar kullanarak oldukça anıtsal biçimlerde imgeler oluşturmuştur.
Soyut dışavurumculuk içinde, çeşitli stilleri temsil eden bir orta yol vardır; bu, Guston ve Frankenthaler'in daha lirik ve nazik imgeleri ile akıcı formlarından, Motherwell ve Gottlieb'in neredeyse kaligrafik, sağlam ve net bir şekilde yapılandırılmış imgelerine kadar uzanmaktadır.
Üçüncü yaklaşım ise Rothko, Newman ve Reinhardt tarafından temsil edilen, daha az duygusal ve ifade dolu olandır. Bu ressamlar, düz zeminler (veya alanlar) ve ince, şeffaf boyalar kullanarak sakin, nazik ve neredeyse meditasyon benzeri etkiler elde etmişlerdir. Alan ressamı olarak Rothko, eserlerinin çoğu, yumuşak kenarları olan yoğun renk alanlarının büyük ölçekli kombinasyonlarından oluşmaktadır ve bu alanlar genellikle parlayıp yankılanır.
Soyut dışavurumculuk içinde iki büyük grup vardı: ifadesel fırça darbeleriyle tuvallere saldıran "hareket ressamları"; ve tek bir renkten büyük alanlarla tuvalin doldurulmasıyla tuvali dolduran renk alanı ressamları.
Hareket ressamları, büyük fırçalar kullanarak, serbest ve doğaçlama bir şekilde çalışma yaparak, Jackson Pollock ve Willem de Kooning tarafından yönlendirilmiştir. Pollock, tuvalini yere yerleştirir ve boyayı kutudan dökerek veya fırça ya da çubukla sürükleyerek etrafında dans eder. Bu şekilde, hareket ressamları içsel dürtülerini doğrudan tuvale aktararak çalışmışlardır.
İkinci grup, Mark Rothko, Barnett Newman ve Clyfford Still’i içermekteydi. Bu sanatçılar din, mitoloji konularına derin bir ilgi duymuşlar ve izleyicide düşünsel veya meditasyon niteliğinde bir tepki uyandırmak amacıyla büyük renk alanları ile basit kompozisyonlar oluşturmuşlardır. 1948 yılında yazdığı bir makalede Barnett Newman şunları belirtmiştir: 'Christ, insan ya da 'hayat' ile katedraller yapmaktansa, kendimizle, kendi duygularımızla bunları yapıyoruz.' Bu resim anlayışı, 1960 civarında, geniş yüzey alanlarına daha veya daha az tek tip düz rengin hakim olduğu alan resmi olarak bilinen şeye dönüştü.
Soyut dışavurumculuk, çeşitli ve üst üste binen kaynaklar ve ilhamlar bağlamında gelişti. Genç sanatçıların birçoğu 1930'lu yıllarda başlamıştı. Büyük Buhran, sosyal gerçekçilik ve bölgesellik gibi iki popüler sanat akımını yaratmıştır; bu akımlar ise bu sanatçı grubunun anlam açısından zengin içerik arayışına ve sosyal sorumluluk ihtiyacına yanıt vermemektedir. Büyük Buhran ayrıca, birçok grup üyesinin yer aldığı ve birçok sanatçının kariyerine başlamasını sağlayan bir iş programı olan Works Progress Administration (WPA) gibi hükümet yardım programlarının gelişimini de teşvik etmiştir.
Fakat, Avrupa modernizminin sergilenmesi ve benimsenmesi, daha ilerici Amerikan sanatının zeminini hazırlamıştır. New York'ta çağdaş sanat izlemek için birkaç yer vardı. Modern Sanat Müzesi 1929'da açıldı ve burada sanatçılar, Alfred H. Barr, Jr. tarafından satın alınan hızla büyüyen bir koleksiyona erişim sağladılar. Ayrıca, Kübizm ve Soyut Sanat (1936), Fantastik Sanat, Dadaizm, Sürrealizm (1936-1937) ve Matisse, Léger ve Picasso gibi sanatçıların geri dönüş sergileri gibi yeni eserlerin yenilikçi geçici sergilerine maruz kaldılar.
Daha ileri seviyede sanat görmenin bir diğer forumu Albert Gallatin'in Canlı Sanat Müzesi'ydi; bu müze 1927'den 1943'e kadar New York Üniversitesi'nde yer almıştır. Orada soyut dışavurumcular, Mondrian, Gabo, El Lissitzky ve diğerlerinin çalışmalarını görmüşlerdir. Solomon R. Guggenheim Müzesi'nin öncüsü olan Nesne Olmayan Resim Müzesi 1939'da açılmıştır. O tarihten önce, Kandinsky koleksiyonu birkaç kez kamuya sergilenmiştir. Avrupa modernizminin dersleri aynı zamanda öğretim yoluyla da yayıldı. Alman mülteci Hans Hofmann (1880-1966), Amerika Birleşik Devletleri'nin en etkili modern sanat öğretmeni haline geldi ve etkisi hem sanatçılara hem de eleştirmenlere ulaştı.
Savaş krizi ve sonuçları, soyut dışavurumcuların kaygılarını anlamak açısından anahtar niteliğindedir. Bu genç sanatçılar, insanın karanlık yönleri konusunda kaygılı ve insan aklının irrasyonelliği ve kırılganlığının farkında olarak, kaygılarını anlamlı ve maddesel bir yeni sanatta ifade etmeyi istemişlerdir. Avrupa'daki Sürrealistler, bilinçaltının dokunma vurgusu ile yeni olasılıkların kapısını açmışlardır. Bilinçli akıldan kurtulmanın bir yöntemi olarak, otomatik psiko analiz uygulamasını gerçekleştirmiştir; otomatik hareket ve doğaçlama noktayı serbest bırakmıştır.
Başlangıçta, soyut dışavurumcular, zamansız ve güçlü bir konu ararken, ilham almak için ilkel mitoslara ve arkaik sanata başvurmuşlardır. Rothko, Pollock, Motherwell, Gottlieb, Newman ve Baziotes, antik veya ilkel kültürlerden ifade aramışlardır. İlk eserleri, kişisel bir koda dönüştürülmüş pictoğrafik ve biyomorfik unsurlar içermektedir. Jung'un psikolojisi de kolektif bilinçdışını savunmadaki ikna edici yönleriyle dikkat çekmektedir. İfadedeki açıklık temel öneme sahipti ve en iyi şekilde önceden düşünülmeden elde ediliyordu. 1943'te New York Times'a yazılan ünlü bir mektupta Gottlieb ve Rothko, Newman'ın yardımıyla şunları yazmışlardır: “Bizim için sanat, şansa karşı ve sağduyuya şiddetle karşı çıkan bir hayal dünyasında bir maceradır. Hiçbir şey hakkında iyi bir resim yoktur. Konunun kritik olduğunu savunuyoruz.”
Soyut dışavurumculuk - Adolph Gottlieb'in Tekerlekleri
Soyut Dışavurumculuk Zirvesinde: Eylem Resmi
1947 yılında Pollock, bir tuvali yere sererek (tutkumdan dolayı) bu geleneksel yöntemlerin yerine, yeni bir teknik geliştirdi ve sıradan boyayı dökerek ve damlatarak çalıştı (boya düz bir tuvale fırça ile uygulanmadı). Resimler tamamen nesnel olmayan bir yapıya sahipti. Konusu (veya belirgin bir eksikliği), ölçeği (muazzam) ve tekniği (fırçalar olmaksızın, ayaksız, sehpasız) bakımından eserler birçok izleyiciyi etkilemiştir. De Kooning de, soyutlamalar arasında değişir şekilde güçlü figüratif imgeler icat etmeye çalışıyordu. Diğer meslektaşları, Krasner ve Kline, son derece etkili bir şekilde dinamik bir sanat oluşturma konusunda kararlıdırlar; burada imgenin her santimetresi dolguya sahiptir. Soyut dışavurumcular için bir eserin otantikliği ya da değeri, ifade tutulaymışlılığı ve doğrudan ifadesinde yatar. Bir resim, sanatçının gerçek kimliğini açığa çıkarmak için tasarlanmış bir ifadedir. Jest, sanatçının "imzası" eserin yaratımının gerçek sürecinin kanıtıdır. Bu esere ilişkin bir referansta, eleştirmen Harold Rosenberg, 1952 yılında "hareket resmi" terimini icat etti: “Bir noktada, tuval, bir Amerikalı ressamı başka bir ressamın sahnesine benzer bir sahne olarak görünmeye başlamıştır; bu, bir nesneyi, gerçek ya da hayali, yeniden üretmek, yeniden tasarlamak, analiz etmek ya da 'ifade etmek’ için bir alan değil. Tuvaldeki şey, bir resim değildi; ama bir olaydı."
Soyut Dışavurumculuk Zirvede: Renk Alanı
Bir diğer yol, rengin ifade potansiyelinde yatıyordu. Rothko, Newman ve Still gibi sanatçılar, basitleştirilmiş, büyük ölçekli ve renkçe vakumlanmış sanat eserleri yaratmıştır. Bu, genel olarak düşünsel ve zihinsel bir itici güce sahip olup, basitleştirilmiş resimsel olanaklarla, ilkel ve elemental bir etki yaratmak içindir. Rothko ve Newman gibi sanatçılar, 'güzel'den ziyade 'sublim', 'olağanüstü' bir durum yaratma hedeflerinden başka bir ilke ile tanımladılar, burada, Edmund Burke'yi hatırlatarak, büyük ve kahraman bir vizyon hedeflenmektedir; buna karşılık sakin ya da rahatlatıcı bir etki hedeflenmektedir. Newman özümsemesine karşı olan tavrını, “modası geçmiş ve aşınmış efsanelerle kendimizi serbest bırakmamız” bir araç olarak tanımlamıştır.Bizleri hafıza, çağrışım, nostalji, efsane ve mitin bitmiş hale getirdiği resim yolundan arındırmak amacı ile direndiği düşünülmektedir.
Rothko için, yumuşak kenarlı, luminesan renkli dikdörtgenler izleyicilerin neredeyse dini bir deneyim yaşamalarını sağlarken, gözyaşlarını bile provoke etmelidir. Pollock ve diğerlerinin yaptığı gibi, boyut anlamda olumlu bir katkı da sağlayan, bu eserlerin hepsi büyük ölçekli olup; izleyicinin, eserle karşılaştıkları anlarda, neredeyse kendilerini kucaklanmış bir şekilde görmeleri istenmiştir. Rothko şöyle demiştir: "Büyük çalışmayı, samimi olabilmek adına yapıyorum." Bu, kişisel olanın (bireyin otantik ifadesi) dahiliyeti olduğunu, büyük olanı ise hedef almadığı şeklindedir.
Soyut Dışavurumculuk: Etkisi
Soyut dışavurumculuk, 1950'li yıllarda Amerikan ve Avrupa sanat sahnesinde büyük bir etki yaptı. Aslında, bu hareket, modern resmin yaratıcı merkezinin Paris'ten New York'a taşınmasını işaret etmektedir. 1950'li yıllar boyunca, hareketin daha genç takipçileri giderek daha fazla renk alanı ressamlarının izinden gitmeye başlamış ve 1960 yılına gelindiğinde, katılımcıları genel anlamda, hareket ressamlarının aşırı ifade kabiliyetinden uzaklaşmışlardır.
Bu dönemde çalışmalar, dolaşan sergiler ve yayınlar aracılığıyla geniş ölçüde görünürlük kazanmıştır. Soyut dışavurumculuğun ardından, hem Amerikalı hem de Avrupalı yeni nesil sanatçılar, ilk neslin ulaştığı başarılarla derinden etkilenmiş ve kendi önemli ifadelerini yaratmışlardır.
KUADROS ©, duvarda bir ünlü resim.
